Wieże ciśnień w Zabrzu

 Do posiadaczy jednych z najpiękniejszych wież ciśnień na Górnym Śląsku można zaliczyć miasto Zabrze ( dawniej Hindenburg ). Nieruchomości posiadają naprawdę dość rzadko spotykane rozwiązania. Warto odwiedzić stare wieże ciśnień bez względu na pogodę.

Wieża ciśnień w Zabrzu przy ulicy Zamoyskiego - opis architektury i przeznaczenia wieży ciśnień.

Autor Andrzej Otrębski / Wikipedia

Nieruchomość została wybudowana w roku 1909. Wieże ciśnień zaprojektował niemiecki architekt August Kind oraz doradca budowlany Friedrich Loos. Wieża ciśnień wizualnie sprawia wrażenie lekkiej, ośmiobocznej bryły zawieszonej na solidnych filarach i masywnej podstawie. Niemieccy architekci podkreślili przy projektowaniu wieży, wszystkie aspekty konstrukcji nieruchomości z obnażoną logiką funkcjonowania mechanizmów działania wieży ciśnień. Konstrukcja obiektu wyraża również formę niespokojnej ekspresji wyrażonej w wysokich, lekko uginających się do wnętrza wieży filarów.

Nieruchomość została wzniesiona na planie ośmioboku. Posiada wysokość 46 metrów, więc jest to obiekt jak na standardy śląskie bardzo wysoki. Masywny w fundament wieży ciśnień stanowi w porównaniu z resztą konstrukcji spokojna, masywna, wykonana z czerwonej cegły bryła, umiejętnie schowana przed naporem ciężaru wieży. W podstawie wieży urządzono pomieszczenia biurowe lub przemysłowe składające się z trzech kondygnacji. 

Powyższe rozwiązanie nadaje konstrukcji budowlanej dodatkowych atutów funkcjonalnych. Oczywiście podstawa wieży posiada pochylone zadaszenie, chroniące przed deszczem lico ściany obiektu, które fantastycznie zostało udekorowane w postaci ceglanych fryzów i pasów z bardziej wypalonej cegły. Ornamenty dodają wieży ciśnień statyczności i podkreślają neorenesansową architekturę przełomu XIX i XX wieku.

Część środkowa wieży ciśnień wygląda jak żywy organizm schowany w ciele konstrukcji. Można ten fragment konstrukcji nazwać trzonem z najważniejszymi elementami rurociągów bardzo ważnymi dla funkcjonowania wieży ciśnień. Trzon oprócz połączeń rurociągowych posiada również schody prowadzące do głowicy wieży.

Głowica wieży posiada zbiornik na wodę, tutaj ciecz jest wtłaczana poprzez system pomp i rur. Następnie woda spływa pod odpowiednim ciśnieniem do okolicznych budynków. Głowica wieży przykryta jest dachem mansardowym z wyraźnym podkreśleniem geometrycznej konstrukcji zadaszenia. Całość wieży ciśnień wieńczy mała latarnia, służąca do regulacji przepływu powietrza.

Dane techniczne wieży ciśnień :

• Wieża posiada dwa zbiorniki wodne o łącznej pojemności 2000 litrów.
• Dostarczała wody dla znacznej części Zabrza, Maciejowa, Sośnicy i warsztatów naprawy lokomotyw w Gliwicach. 

Wieża ciśnień przy ulicy 3 Maja w Zabrzu.

Źródło : Wikipedia

Wieża ciśnień należąca do dawnego kompleksu szpitalnego spółki brackiej jest niewątpliwie ewenementem architektury Górnego Śląska. Autorem tak znakomitego dzieła jest niemiecki architekt Arnold Hartmann, pionier budownictwa w Zabrzu oraz w ościennych miastach. Wieża ciśnień na pierwszy rzut oka łudząco przypomina wieżę krzyżackiego zamku. Hartmann bardzo często szukał rozwiązań w architekturze średniowiecza i większość rozwiązań budowlanych z tamtego okresu przeszczepiał na ówczesny grunt architektury miejskiej. 

Wieża ciśnień została wzniesiona w roku 1904 w okresie kiedy bardzo modna była na Śląsku secesja. Jej ślady można znaleźć na ornamentyce zabrzańskiej wieży ciśnień, ponieważ Hartmann oprócz gotyckich wzorów, czerpał również inspiracje twórcze ze secesji. Nieruchomość była jak na tamte czasy bardzo nowoczesna. Posiadała bowiem centrale telefoniczną, pralnię, kuchnię czyli wszystko co potrzebowało dopływu gorącej wody, a ta była podgrzewana w wieży poprzez kocioł parowy i wysoki komin z kotłowni. 

Wysokość konstrukcji również jest wysoka, wynosi około 40 metry. Cały kompleks szpitalny razem z wieżą ciśnień wpisany jest do rejestru zabytków. Wieża ciśnień wyrasta z pięknego pejzażu sielskiej architektury, która każdy chciałby zobaczyć wypoczywając na wsi. Nieruchomości zręcznie ozdabiane czerwoną cegłą , pruskim murem oraz  spadzistym dachem nadają budynkom średniowieczny charakter. Sama wieża ciśnień wyrasta wysoko w niebo i na tle okolicznych nieruchomości wygląda strzeliście i defensywnie. 

Wieża została wzniesiona na planie kwadratu. Trzon wieży posiada smukłe, wysokie okna, które jednak nie kończą się ostrołukiem, tak jak gotyccy architekci by sobie życzyli. Karuzela detali i elementów architektonicznych zaczyna wirować dopiero w okolicy głowicy wieży ciśnień, która sprawia wrażenie zawieszonej na wysokim trzonie wieży. Dość masywne wykusze bogato zdobione murem pruskim i secesyjnymi wzorami w formie kratownic nadają górnej partii wieży pewności i stabilności. Wąski pas okiennic wspartych na konsolach z drewna pozwala na obserwację najbliższej okolicy. Całość wieży posiada dość oryginalne, nakładające się na siebie zadaszenie uformowane w krzywolinijne krawędzie.

Historia górnośląskich wież ciśnień.

Prace przygotowawcze dla wodociągu ogólnego dla Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. Od początku lat 70. XIX wieku w wielu miejscach Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego dał się zauważyć poważny niedobór wody; brakowało nie tylko wody pitnej potrzebnej do zaopatrzenia ludności, ale również zakłady przemysłowe cierpiały na brak świeżej wody potrzebnej do zasilania kotłów parowych. Aby nie dopuścić do rzeczywistej sytuacji kryzysowej, minister handlu i handlu rozporządzeniem z 19 marca 1873 r. polecił Królewskiemu Głównemu Urzędowi Górniczemu we Wrocławiu przeprowadzenie badań nad stanem zaopatrzenia w wodę górnośląskiego okręgu przemysłowego i w razie potrzeby przedstawienie propozycji dotyczących sposobu opanowania istniejącego niedoboru wody. Na podstawie raportu inżyniera budowlanego Veitmeyera z Berlina Górny Urząd Górniczy zlecił urzędnikom powiatowym przeprowadzenie przez dwa lata badań, które miały stwierdzić, czy istnieje potrzeba budowy dużego systemu wodociągowego. 

Za tę pracę Górnośląski Fundusz Pomocy Górnictwu Węglowemu udostępnił na potrzeby tej pracy 5000 Talerów. Podobne badania prowadził w tym samym czasie królewski rząd w Opolu, który zawsze oddawał kwestię zaopatrzenia w wodę Górnego Śląska Podobne zapytania złożył w tym samym czasie królewski rząd opolski, który zawsze wykazywał najżywsze zainteresowanie sprawą zaopatrzenia w wodę górnośląskiego okręgu przemysłowego. W szczególności rząd zlecił również zbadanie, czy dostępne i obecnie wykorzystywane w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym źródła wody spełniają wymogi w zakresie ich jakości. Wszystkie te Badania te spowodowały, że zaopatrzenie Górnego Śląska w wodę przemysłowej byłoby niewystarczające, a ponadto połowa istniejących źródła wody dostarczały wodę, która nie bardzo nadawała się do celów pitnych. 

Na podstawie sprawozdań złożonych w tym zakresie przez Główny Urząd Górniczy we Wrocławiu i rząd Opola,. Ministrowie Handlu, Handlu i Robót Publicznych, Minister Spraw Wewnętrznych i Minister Spraw Duchownych, Oświatowych i Medycznych, Handlu i Robót Publicznych, Spraw Wewnętrznych oraz Spraw Duchowych, Oświatowych i Medycznych uznały konieczność stworzenia ogólnego zaopatrzenia w wodę dla Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. Z niezbędne prace przygotowawcze wspólnym dekretem z dnia 14 maja 1878 r. do Naczelnego Prezydenta Prowincji Śląskiej. Śląsk i udostępnił mu na ten cel 50 000 Marek. Połowę tej sumy przekazano na fundusze państwowej administracji górniczej.

przejął. Do wykonania prac wstępnych zaciągnięto radcę królewskiego Salbacha z Drezna, który miał szczególne doświadczenie w budowie wodociągów. były u jego boku. Salbach najpierw zwrócił uwagę, że cieki wodne Brinitza, Przemsa i Klodnitz, których wykorzystanie było przewidziane, nie zostały cieki wodne Brinitza, Przemsa i Klodnitz, o których wykorzystaniu myślano, nie wchodziły w rachubę, zarówno ze względu na ilość, jak i jakość zawartej w nich wody. 

Z drugiej strony zwrócił uwagę, że w niecce triasu górnośląskiego dostępne są duże ilości wody, które zostały już pobrane przez różne odwierty. Na przykład administracja Hohenlohe zleciła wykonanie trzech odwiertów dla celów górniczych w tzw. kamieniołomie Scharff koło Zawady, z których po zapadnięciu się dolnych warstw triasowych wytrysnęły, jak ze studni artezyjskich, duże ilości wody doskonałej jakości i wylały się na powierzchnię ziemi. Akurat Salbach zaproponował więc zatopienie studni głębinowej w rejonie Zawady i zaopatrywanie stąd w wodę górnośląskiego okręgu przemysłowego. Propozycja ta została zatwierdzona przez trzech ministrów resortowych w dekrecie z 29 marca 1880 r., a na jej realizację udostępniono 50 000 M. 

Proponowany przez Salbacha odwiert został wykonany w latach 1880-1882. Władzom państwowym zależało teraz na zabezpieczeniu otworu wodonośnego przed poborem wody przez roboty górnicze. W szczególności obawiali się, że część wody może być z niej pobierana podczas zatapiania odwiertów. Aby temu zapobiec, Królewski Główny Urząd Górniczy we Wrocławiu w rozporządzeniu o policji górniczej z 23 lipca 1880 r. (Dziennik Urzędowy Rządu Królewskiego w Opolu 1880, nr 31, s. 211) zadekretował, że w obrębie opisanego tam okręgu, który jak sądzono obejmował krawędzie warstw wodonośnych, wszelkie prace górnicze będą zakazane aż do odwołania, chyba że wcześniej uzyskano specjalne pozwolenie właściwego urzędnika okręgowego. Jednak potrzeba utworzenia takiego okręgu ochrony wód jest natychmiast poddane w wątpliwość, zwłaszcza przez przemysł prywatny, i do dziś jest szeroko kwestionowane i do dziś jest szeroko dyskutowany.

Działanie to miało być jednak tylko tymczasowe, gdyż pojawiła się konieczność ponownego doprowadzenia wału do stanu używalności dla przedsiębiorstwa. W związku z nadzwyczajną sytuacją w Königshütte nie można było czekać na powszechne dostawy wody z Zawady; zamiast tego postanowiono wybudować specjalny wodociąg do Königshütte i zebrano niezbędne fundusze.

Königshütte i wykorzystać wodę z głębokiej  królewskiej kopalni rud ołowiu i srebra Friedrich koło Tarnowic. Woda miała być przepompowana do 3 km na południe od miasta Tarnowitz, woda miała być wypompowana na powierzchnię i następnie miała być doprowadzona rurociągiem do obszaru Königshütte. 

W wodociągach Königshütte ( Chorzowa ) i sąsiednich miejscowości i wsi. Z tego powodu, że wyschnięcie tamtejszych studni było przypisywane głównie państwowemu przemysłowi górniczemu. Ponadto sam Steinkohlenbergwerk Königliche bardzo cierpiał z powodu braku dobrej wody do zasilania kotłów, gdyż jedyną dostępną w tym celu wodą była woda kopalniana odkwaszona wapnem i o dużej zawartości gipsu. Były częste awarie. Koszt wykonania rurociągu wodnego Adolfschacht -Königshütte zostały więc w całości poniesione z funduszy państwowej administracji górniczej. W księgach rachunkowych administracji górniczej, hutniczej i solnej za lata w latach 1882 - 1885, łącznie 696.000 na realizację projektu. 

Przed wykonaniem projektu, obszerne pomiary i badania  wód " Tiefen Friedrichstollen. " Wykazały one, że ilość wody w galerii i, w zależności od pory roku  i warunków atmosferycznych od 12 do 25 metrów sześciennych na minutę. W zależności od pory roku woda nie zawsze była nie zawsze wolna od zanieczyszczeń organicznych, co można przypisać działaniu Friedrichsgrube. Z tego powodu zrezygnowano z używania wody z galerii, a w celu uzyskania doskonałego i stabilnego zaopatrzenia w wodę, i stabilnej wody, w okresie od lipca 1884 r. do kwietnia 1885 r. w szybie maszynowym obok szybu Adolf zatopiono otwór wiertniczy. 

W efekcie już 18 października 1884 r. Rurociąg Adolfschacht-Königshütte został oddany do użytku 18 października 1884 roku. Jednakże, jako że dopływ z tego odwiertu okazał się wkrótce niewystarczający. W latach 1887 - 1888 obok szybu " Adolfschacht " wybudowano drugi odwiert, przez który wydobywano prawie 6 metrów sześciennych wody na minutę. Rurociąg Szyb Adolfa - Königshütte biegnie przez Neu-Repten, Städtisch-Dombrowa, Beuthen, Hohenlinde do Künigshütte i posiada bHohenlinde ma szerokość w świetle 350 mm. W Mittel-Lagiewnik (obecnie Hohenlinde) wybudowano wieżę ciśnień o pojemności 500 cbm. zbiornika jest na poziomie + 319 m N. N. Od wieży ciśnień do schroniska Königshütte rurociąg miał szerokość tylko 300 mm. Początkowo dostarczał on jedynie miasto Königshütte wraz z należącymi do niego koloniami oraz szybami kopalni węgla kamiennego König. W kolejnych latach została przedłużona na południe do Ober- und Nieder-Heiduk (obecnie Bismarckhütte) i Schwientochlowitz oraz na wschód do Chorzowa i Wenzlowitz. Połączone zostały również wsie Ober- i Mittel-Lagiewnik (obecnie Hohenlinde).

Ponieważ okręg ochronny utworzony na mocy zarządzenia policji z 23 lipca 1880 r. nie obejmował źródeł wody w Adolfschacht, została przedłużona na północ i wschód na mocy zarządzenia policji z dnia Królewskiego Głównego Urzędu Górniczego we Wrocławiu z 9 września 1893 r. (Amtsblatt Królewskiego Rządu w Oppeln 1893, Utwór 37, Strona 374).

Ponadto zarządzenie policyjne z dnia 6 czerwca 1894 r. (ten sam Dziennik Urzędowy 1894, nr 27, s. 240) zabraniało wykonywania prac ziemnych na głębokości ponad 10 m w obrębie okręgu szkolnego bez specjalnego zezwolenia od bez specjalnego zezwolenia przewodniczącego rządu w Opolu.

Budowa rurociągów wodnych Zawada - Zabrze i Zabrze - Gliwice . 

Warunki zaopatrzenia w wodę w pow. w dzielnicy Zabrze od połowy lat osiemdziesiątych stawał się coraz bardziej niekorzystny i miał stopniowo staje się nie do utrzymania. Miasto Zabrze i okoliczne wsie były okoliczne wioski zaopatrywano w wodę z królewskiej kopalni Königin Luise. Woda ta jednak nie nadawała się do picia ze względu na zawartość soli, nie nadawała się do picia. Powodowało to również coraz częstsze naprawy kotłów; innej wody jednak nie było. W związku z tymi warunkami Minister Robót Publicznych wydał rozporządzenie z dnia 12 grudnia 1887 r. pod przewodnictwem Naczelnego Prezesa.

Kwestia sieci wodociągowej dla zachodniej części dzielnicy przemysłowej.

dzielnicy przemysłowej; na niezbędne prace wstępne przyznano 8000 M. Komisja ta

Jednogłośnie uznano, że taki zakład to absolutna konieczność. Taki zakład byłby absolutną koniecznością. Budowę nowego wodociągu przyspieszył również fakt, że latem 1892 roku groziła inwazja cholery z Rosji, a brak odpowiedniej wody pitnej był odczuwany jako szczególnie trudny. Był odczuwany szczególnie dotkliwie. Aby opanować niedobór wody w Zabrzu, przynajmniej na razie, woda była dostarczana przez kolej w przetargach, które były pobierane z od rurociągu Adolfschacht-Königshütte w Schwientochlowitz do Zabrza i udostępnione tamtejszej ludności. Z tym zaopatrzenia w wodę ustała dopiero po wybudowaniu wodociągu z Zabrza.

Rurociąg Adolf Schacht-Königshütte został położony i oddany do użytku Rurociąg ten został uruchomiony w sierpniu 1892 roku na podstawie projektu z 10 czerwca 1891 r. i połączony z rurociągiem Adolf Schacht w Bytomiu. Rurociąg biegł z Bytomia przez Karb, Bobrek, Ruda, Karl-Emanuel kolonia do Zabrza. Od Zabrza do Karb miał średnicę ok. 400 mm z Zabrza do Karb i 250 mm z Karb do Bytomia.

Rurociąg został ukończony w listopadzie 1892 roku. Aby móc dostarczyć wodę potrzebną do budowy tego rurociągu, na Adolfschacht trzeba było zainstalować kolejną maszynę. Połączenie rurociągu z Zabrza do rurociągu Adolfschacht był jednak tylko przejściowy, gdyż Zabrze i zachodnia część okręgu przemysłowego miały być zasilane ze studni głębinowej Zawada. W tym celu, w okresie od czerwca do listopada 1894 r. zbudowano rurociąg łączący o szerokości 400 mm z Karb przez Miechowitz, Rokitnicy i Wieschowa do studni głębinowej Zawada.

Jednocześnie zbudowano linie odgałęziające do Biskupitz, Dorotheendorf, Morgenrotli i Lipine. Państwowy odwiert w okolicach Zawady został wykopany, nowo wywiercony i wyposażony w niezbędny kocioł i maszyny. Ponadto, droga Zabrze-Königshütte pomiędzy Karl-Emanuel między kolonią Karl-Em anuel a Morgenroth, którego pojemność wynosiła 1100 cbm.

Budowa rurociągu wodnego Abwehrgrube (Donnersmarckhüttegrube) - Zabrze.

Nawet po wybudowaniu rurociągu Adolfschacht - Schlesiengrube wydobycie wody z rurociągów państwowych wzrastało z roku na rok; częściowo z tego wynikałó, że ze stałego wzrostu liczby ludności, a część oraz częściowo z powodu faktu, że niektóre gminy podłączone do państwowych rurociągów wprowadziły pełną kanalizację. Aby sprostać rosnącemu zapotrzebowaniu, a także zabezpieczyć się na najbliższą przyszłość, Góra

w przyszłości Bergfiskus zawarł umowę ze schroniskiem Donnersmarckhütte, Oberschlesische Eisen- und Kohlenwerke, Aktiengesellschaft w Zabrzu, zawarła w 1905 r. umowę, na mocy której miała otrzymać udział w węglu wydobywanym w szybie Adolf kopalni Neue Abwehr (obecnie Donnersmarckhütte). (obecnie Donnersmarckhüttegrube), ilość 5 cbm na minutę.