Rynek w Mikołowie

Rynek w Mikołowie ( Autor: Lestat, CCA 2.5 )

 

Dzięki pisemnej wzmiance z 1222 roku Mikołów jest jednym z najstarszych miast na Górnym Śląsku. Był to dokument wysłany przez księcia Kazimierza I Opolskiego (syna Mieszka II Grubego) do biskupa wrocławskiego Wawrzyńca. W dokumencie zapisano imię Andrzeja (łac. comes Andreas, castellanus de Miculow), kasztelana mikołowskiego, co świadczy o tym, że Mikołów był już ośrodkiem administracyjnym. Nazwa miasta pochodzi od imienia Mikołaj ("Mikołaj") i jest pochodzenia polskiego. W wyniku rozdrobnienia średniowiecznego Królestwa Polskiego Mikołów wszedł w skład Księstwa Opolskiego i Raciborskiego, rządzonego jeszcze do 1532 r. przez Piastów. W okresie Ostsiedlungu Mikołów znacznie zwiększył liczbę ludności i rozbudował swoją infrastrukturę.

Mikołów stał się ośrodkiem lokalnego handlu, położonym na skrzyżowaniu dróg handlowych. W latach 1349-50 czarna śmierć zabiła 33% mieszkańców miasta. W latach 1433-1443 w okolicy wystąpiło kilka trzęsień ziemi. W 1547 r. Mikołów uzyskał prawa miejskie. W 1580 r. przybył do miasta pierwszy pastor protestancki, jednak w 1630 r. miejscowa parafia powróciła do Kościoła katolickiego, a jej proboszczem został Tomasz Aleksander Czarniecki. W latach 1645 i 1687 kilka pożarów spaliło kamienice w pobliżu rynku, w związku z czym Mikołów uzyskał prawo do wystawiania czterech jarmarków rocznie. W drugiej połowie XVIII w. chłopi kilkakrotnie sprzeciwiali się władcy, płacąc wysokie pańszczyzny. Dodatkowo w latach 1713-1715 miasto przeżyło klęskę głodu przynoszącą epidemie. Po wojnach śląskich w połowie XVIII w. miasto znalazło się w zaborze pruskim. W 1760 r. po raz pierwszy użyto nazwy "Mikołów" w formie pierwotnej. 20 maja 1794 r. wielka katastrofa pożarowa spaliła całe kamienice wokół rynku, w tym ratusz i wszystkie przechowywane w nim historyczne dokumenty.

W XIX w. miasto stało się ośrodkiem polskiego drukarstwa na Górnym Śląsku. W 1845 r. Tomasz Nowacki założył polską drukarnię, a później polski działacz i pisarz Karol Miarka wydawał w mieście polskie czasopisma Katolik i Monika. Podczas powstania styczniowego w 1863 r. Polacy przemycali przez miasto duże ilości prochu strzelniczego do zaboru rosyjskiego.W 1871 r. miasto znalazło się w granicach Cesarstwa Niemieckiego, gdzie oficjalnie występowało pod zgermanizowaną nazwą Mikołaj. Przeważająca polska ludność miasta określała je zarówno jako Mikułów, jak i Mikołów.[4] W 1908 roku powstał istniejący do dziś polski chór Harmonia.

Po I wojnie światowej, w 1918 r., Polska odzyskała niepodległość, a wkrótce potem doszło do polskich powstań śląskich i przeprowadzono plebiscyt, w którym nieznaczna większość miasta opowiedziała się z 55. Za pozostaniem w Niemczech opowiedziała się nieznaczna większość mieszkańców miasta (55,2%), natomiast zdecydowana większość w obecnych dzielnicach (wówczas okolicznych wsiach) Borowa Wieś, Kamionka, Mokre, Śmiłowice, Bujaków i Paniowy opowiedziała się za reintegracją z Polską, z wynikiem od 72,2% głosujących za Polską w Bujakowie do 94,4% w Kamionce. Ostatecznie miasto zostało przyłączone do Polski w 1922 r., gdzie oficjalnie przyjęło nazwę Mikołów. W ramach Polski międzywojennej miasto zostało zelektryfikowane, otwarto nowe szkoły, wybudowano nową pocztę, straż pożarną i stadion, założono polską bibliotekę.

Podczas niemieckiej inwazji na Polskę, która rozpoczęła II wojnę światową, miasto zostało zajęte przez wojska niemieckie 3 września 1939 roku. Mikołów był broniony przed Niemcami wspólnie przez Wojsko Polskie i ludność cywilną. Dzięki polskim umocnieniom do dziś można zobaczyć pozostałości niektórych przedwojennych polskich bunkrów.

W czasie późniejszej okupacji niemieckiej ludność polska była poddawana masowym aresztowaniom, mordom, wywózkom do obozów koncentracyjnych, wpędzeniom i przymusowemu wcielaniu do Wehrmachtu. Już na początku września 1939 roku Niemcy przeprowadzili masowe aresztowania i egzekucje byłych polskich powstańców śląskich oraz lokalnych działaczy polskich. Wśród ofiar masakr przeprowadzonych 5, 7 i 17 września 1939 r. znaleźli się polscy robotnicy, górnicy, rzemieślnicy, rolnik, pracownik sądu, policjant, kupiec i miejscowy urzędnik. Niemcy przeprowadzili także obławy na polskich powstańców, którzy ukrywali się w lesie między Mikołowem a Tychami, oraz zniszczyli księgozbiór przedwojennej polskiej biblioteki.

Mimo to miejscowi Polacy szybko zorganizowali podziemny ruch oporu, a Polacy z Mikołowa walczyli także w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie u boku zachodnich aliantów. 16 polskich policjantów z Mikołowa zostało zamordowanych przez Sowietów w Miednoje podczas wielkiej zbrodni katyńskiej w 1940 r.  W 1943 roku Niemcy przeprowadzili wysiedlenia Polaków. W styczniu 1945 roku Niemcy zamordowali w Mikołowie podczas marszu śmierci 14 członków polskiego ruchu oporu i 60 więźniów obozu koncentracyjnego Auschwitz, a w obecnych dzielnicach Borowa Wieś i Mokre odpowiednio 31 i 13 więźniów.

W latach 1945-1950 wielu mieszkańców zostało wywiezionych do Związku Radzieckiego na roboty przymusowe lub wypędzonych zgodnie z umową poczdamską. Samo miasto zostało przywrócone Polsce. W latach powojennych, jako ocalała przedwojenna ludność polska, została dołączona do Polaków z Polski Wschodniej i Centralnej.