Kopalnia soli w Wieliczce
Kopalnia soli w Wieliczce to kopalnia soli w mieście Wieliczka, koło Krakowa, w południowej Polsce. Od czasów neolitu produkowano tam chlorek sodu (sól kuchenną) z wypływającej solanki. Kopalnia soli w Wieliczce, wydobywana od XIII wieku, produkowała sól kuchenną nieprzerwanie do 2007 roku, jako jedna z najstarszych działających na świecie kopalni soli. Przez całą swoją historię królewska kopalnia soli była eksploatowana przez spółkę Żupy Krakowskie.
Kopalnia soli w Wieliczce ( Autor : Kornatka, CCA 2.5 )
Ze względu na spadające ceny soli i zalewanie kopalni, w 1996 roku zaprzestano komercyjnego wydobycia soli. Kopalnia Soli w Wieliczce jest obecnie oficjalnym polskim Pomnikiem Historii oraz wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Jej atrakcje obejmują szyby i labirynty korytarzy, pokazy historycznej technologii wydobycia soli, podziemne jezioro, cztery kaplice i liczne posągi wyrzeźbione przez górników w soli kamiennej, a także nowsze rzeźby współczesnych artystów.
Kopalnia Soli w Wieliczce osiąga głębokość 327 metrów (1,073 ft) i rozciąga się poprzez poziome przejścia i komory na ponad 287 kilometrów (178 mil). Sól kamienna jest naturalnie w różnych odcieniach szarości, przypominając raczej niepolerowany granit niż białą substancję krystaliczną, której można by się spodziewać.
Od XIII wieku solanka wypływająca na powierzchnię była zbierana i przetwarzana na zawartość chlorku sodu (soli kuchennej). W tym okresie rozpoczęto głębienie studni i kopanie pierwszych szybów w celu wydobycia soli kamiennej. Od końca XIII do początku XIV wieku wybudowano Zamek Żupny. W Wieliczce mieści się obecnie Muzeum Żup Krakowskich.
Król Kazimierz III Wielki (panował 1333-1370) przyczynił się w znacznym stopniu do rozwoju wielickiej kopalni soli, nadając jej wiele przywilejów i biorąc pod opiekę górników. W 1363 r. ufundował przy kopalni szpital Mówi się, że zamienił Polskę drewnianą na kamienną ze względu na dużą ilość drewna z okolicznych lasów użytego jako rusztowania i podpory.
W okresie funkcjonowania kopalni wydrążono wiele komór, wprowadzono różne technologie, m.in. węgierską bieżnię konną i saską do wywożenia soli na powierzchnię. W czasie II wojny światowej kopalnia była wykorzystywana przez okupanta niemieckiego jako podziemny obiekt do produkcji wojennej.
W kopalni znajduje się podziemne jezioro, eksponaty dotyczące historii górnictwa solnego oraz 3,5-kilometrowa (2,2 mila) trasa zwiedzania (mniej niż 2% całkowitej długości korytarzy kopalni), na której znajdują się rzeźby wyrzeźbione z soli kamiennej w różnych okresach.
W 1978 roku Kopalnia Soli w Wieliczce została wpisana na oryginalną listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. W latach 1989-1998 kopalnia znajdowała się na Liście Światowego Dziedzictwa w Zagrożeniu. Było to spowodowane groźbą poważnego uszkodzenia rzeźb przez wilgoć spowodowaną sztuczną wentylacją wprowadzoną w późniejszym okresie XIX wieku.
Związana z wielicką kopalnią legenda o księżniczce Kindze opowiada o węgierskiej księżniczce, która miała zostać wydana za Bolesława V Wstydliwego, księcia krakowskiego. W ramach posagu poprosiła swojego ojca, Béla IV Węgierskiego, o bryłę soli, gdyż sól była w Polsce ceniona. Jej ojciec król Béla zabrał ją do kopalni soli w Máramaros. Przed wyjazdem do Polski wrzuciła do jednego z szybów swój pierścionek zaręczynowy od Bolesława. Po przybyciu do Krakowa poprosiła górników, by kopali głęboki dół, aż natrafią na kamień. Ludzie znaleźli tam bryłę soli, a kiedy rozłupali ją na dwie części, odkryli pierścień księżniczki. Kinga stała się w ten sposób patronką górników wydobywających sól w stolicy Polski i jej okolicach.
W czasie okupacji hitlerowskiej z obozów pracy przymusowej w Płaszowie i Mielcu do wielickiej kopalni przewieziono kilka tysięcy Żydów do pracy w podziemnej fabryce zbrojeniowej utworzonej przez Niemców w marcu i kwietniu 1944 r. Obóz pracy przymusowej kopalni powstał w parku św. Kingi i liczył ok. 1700 więźniów. Produkcja jednak nigdy nie ruszyła, gdyż zbliżała się ofensywa radziecka. Część maszyn i urządzeń została zdemontowana, w tym elektryczna maszyna wyciągowa z szybu Regis, i wywieziona do Liebenau w Sudetach. Część urządzeń zwrócono po wojnie, jesienią 1945 r. Żydów przewieziono do zakładów w Litomierzycach (Czechy) i Linzu (Austria).
Kopalnia jest jednym z oficjalnych polskich Pomników Historii (Pomniki historii), wyznaczonym w pierwszej turze, 16 września 1994 roku. Jej wpis na listę prowadzony jest przez Krajową Radę Dziedzictwa. W 2010 roku udało się zaproponować, aby pobliska zabytkowa Kopalnia Soli Bochnia (najstarsza kopalnia soli w Polsce) została wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Dwie siostrzane kopalnie soli występują teraz razem na liście światowego dziedzictwa UNESCO jako "Królewskie Kopalnie Soli w Wieliczce i Bochni". W 2013 roku lista światowego dziedzictwa UNESCO została rozszerzona o Zamek Żupny.