Warszawa - wieża ciśnień

Warszawskie wieże ciśnień ( Water Tower in Warsaw )

Wieże ciśnień w stolicy Polski, w Warszawie są wysokiej klasy zabytkami hydrotechnicznymi, budowanymi na terenie miasta pod koniec XIX wieku. Zasada działania wieży ciśnień nie jest skomplikowana, a polega na prostych prawach występujących w fizyce. Odpowiednia dystrybucja wody była fundamentem rozwoju Warszawy. Wieże ciśnień zachowały się do dziś, ale jednak w większości wypadków zostały zniszczone lub popadły w ruinę.

Historia warszawskich wodociągów.

System wodociągów przy ulic Koszykowej został zaprojektowany przez Williama Lindleya i Williama Heerleina Lindleya, z inicjatywy ówczesnego prezydenta miasta Warszawy - rosyjskiego generała Sokrata Starynkiewicza. kompleks warszawskich filtrów był w późniejszych latach rozbudowany i wzbogacany o nowe budynki.

W dawnych czasach mieszkańcy Warszawy, czerpali wodę ze źródeł i strug wodnych oraz z rzeki Wisły. Warszawa jako nowo powstałe miasto, nie posiadała zmechanizowanego systemu wodociągowego. Podwaliny pod przyszłe warszawskie wodociągi zostały podłożone podczas budowy pierwszego zbiornika wodnego w XV wieku. Zbiornik składał się z systemu studni, z którego warszawiacy czerpali wodę. Do dziś w Warszawie znajduje się ulica Nalewki, nawiązująca do dawnych źródeł wodnych.

Wnętrze filtra powolnego bez złoża. ( zdjęcie - domena publiczna )

W historycznych przekazach, zachowanych do dziś jest wzmianka z roku 1840, na temat pierwszej murowanej studni, pompy parowej, służącej do tłoczenia wody i wodozbiorze na placu Zamkowym w Warszawie. Projektantem powyższego systemu wodociągowego był inżynier budownictwa lądowego i wodnego Feliks Pancer.

Budowa filtrów powolnych w Warszawie, lata 80-te,XIX wieku. ( zdjęcie : Domena Publiczna )

Natomiast w roku 1851, z polecenia Cara Mikołaja I i pod kierownictwem Henryka Marcioniemu, opracowana wstępny projekt budowy nowych wodociągów w Warszawie. Prace ruszyły w przyszłym roku , a wodociąg został uruchomiony w 1855. Schemat działania nowych wodociągów, polegał na tłoczeniu wody z rzeki Wisły do stacji filtrów, nazywanej filtrami powolnymi . 

Wnętrze wieży ciśnień przy ulicy Koszykowej w Warszawie ( CCA 3.0 - Adrian Grucyk )

Filtry powolne składały się z otwartego zbiornika z wodą, wypełnionego złożem filtracyjnym, zwykle był to żwir, przykryty drenażem. Filtry powolne znajdowały się przy ulicy Dobrej i Karowej i stoją do dziś w Warszawie, w tym samym miejscu. Następnie z filtrów woda była pompowana do zbiornika wodnego w Ogrodzie Saskim, a stamtąd rozprowadzono wodę rurami żeliwnymi do budynków mieszkalnych.

Wodociąg Marconiego z samego początku spełniał swoje zadanie, natomiast z roku na rok, Warszawa zaczęła się dynamicznie rozwijać i wodociągi warszawskie, okazały się za mało wydajne i nie spełniały, coraz to większych wymagań mieszkańców Warszawy, a płynąca rurami woda nie zawsze była dobrej jakości.

W roku 1862 został przedstawiony projekt budowy nowych wodociągów w Warszawie, autorstwa angielskiego inżyniera Thomasa Hawksley'a. Projekt został negatywnie rozpatrzony przez władze Warszawy.

W roku 1879, po okresie gorących debat i dyskusji, odbywających się na publicznych forach i gazetach warszawskich, prezydent miasta Warszawa, wymieniony wyżej Sokrat Starynkiewicz, po konsultacjach z carskimi władzami, zatwierdził budowę nowej sieci wodociągowej, opracowanej przez brytyjskiego inżyniera Williama Lindleya. Projekt nie krył kontrowersji, głównie rozchodziło się tutaj o koszty, jakie inwestycja musiała ponieść. Po dość długim okresie debat i załatwianie niezbędnych formalności, budowa wodociągów w Warszawie, ruszyła w roku 1883.

W okresie budowy warszawskich wodociągów, poddane zostały analizie wszystkie ujęcia wody w Warszawie. Po badaniach hydrologicznych i sanitarno-technicznych, stwierdzono , że do zasilania nowych wodociągów w wodę najbardziej nadaje się rzeka Wisła. Pod warunkiem, że woda z rzeki będzie miała zapewnioną odpowiednią filtrację. Natomiast dystrybucja wody do warszawskich nieruchomości powinna odbywać się z wysokiego wzgórza, zlokalizowanego w okolicy rogatek warszawskich.

Projekt budowy warszawskich wodociągów zakładał, budowę Stacji Pomp Rzecznych przy ulicy Czerniakowskiej w Warszawie, a także Stację Filtrów. Stacja Pomp Rzecznych, została wybudowana w latach 1883 - 1886, według projektu Williama Heerleina Lindleya i tłoczyła wodę do wyżej wymienionej Stacji Filtrów gdzie była poddawana filtracji i oczyszczeniu. Następnie woda tłoczona była pompami parowymi do sieci wodociągowej.

Budowa warszawskiej sieci wodociągowej była finansowana z pieniędzy pochodzących z miejskich obligacji. William Lindley , w niedalekiej przyszłości, wycofał się z inwestycji, dzieła budowy wodociągów, dokończył jego syn William Heerlein Lindley.

Uroczyste otwarcie warszawskich wodociągów nastąpiło dnia 3 lipca 1886 roku. sieć wodociągów w Warszawie, osiągnęła około 18 km połączeń rurowych. Wodociągi w Warszawie zostały wybudowane z bardzo wyszukanych i specjalnie wyprodukowanych do tego celu materiałów. Podstawowym materiałem zamawianym z ówczesnych cegielnie, była specjalnie wypalana cegła licówka i cegła glazurowana białą polewą. Do budowy obiektów wodociągowych, wykorzystano również bloki granitowe i z piaskowca. Granitowe filary podtrzymują, wykonane z cegły sklepienia żaglowe. Cały kompleks wybudowano w stylu przemysłowym, spotykanym w większości fabryk, pod koniec XIX wieku.

Rok 1924 przyniósł ze sobą okres modernizacji warszawskich wodociągów. Pompy parowe zostały wyparte przez pompy elektryczne produkcji szwajcarskiej. Natomiast w roku 1933 pompy szwajcarskie zostały wymienione na polskie, które były produkowane w warszawskich zakładach.

Wieża ciśnień na terenie Stacji Filtrów przy ulicy Koszykowej 81 w Warszawie.

Ceglana wieża ciśnień w Warszawie, wybudowana wg. projektu  Williama Lindleya ( Domena Publiczna )

Wieża ciśnień została wybudowana na planie koła i składa się z: 

• Cokołu, wykonanego z kamienia granitowego.
• Trzonu, wybudowanego z czerwonej cegły.
• Ceglanej głowicy, oddzielonej od trzonu gzymsem w formie machikułu.

Wieża posiada, wąskie, pionowe okna, osadzone na trzonie wieży i między machikułami.

Wieża ciśnień powstała w ramach budowy sieci warszawskich wodociągów, lata budowy wieży ciśnień przypadają na rok 1885 i 1886. wieża ciśnień była użytkowana do roku 1924. Wieża ciśnień w Warszawie jest wysokim obiektem, sięgającym około 42 metrów. Wodna wieża została wybudowana w najwyższym punkcie celowo, tak aby woda mogła wykorzystując siły grawitacyjnie, swobodnie spływać rurociągiem w dół. Projekt wieży ciśnień zakładał brak zbiornika wodnego w głowicy, jest to dość nowatorskie rozwiązanie i rzadko spotykane, wśród innych wież ciśnień, stojących w Polsce.

Zamiast zbiornika wodnego w górnej partii wieży ciśnień, zamontowano sieć rur o wymiarach 910 mm. Dwie rury wlotowe biegły od strony Stacji Filtrów. A dwie rury wylotowe, rozprowadzały wodę w stronę miasta. Na wysokości około 26 metrów, rury zostały ze sobą połączone. Woda do rur była tłoczona pulsacyjnie, a następnie spływała na dół. Powyższe rozwiązanie pozwoliło na uniknięcie wielu awarii związanych z działaniem parowych pomp tłokowych. 

Koncepcja działania wieży ciśnień straciła swoją funkcjonalność parę lat później, w związku z pojawieniem się pomp wirowych, które nie osiągają efektu pulsowania, co było główną przyczyną wyłączenia wieży ciśnień z eksploatacji.

Wieża ciśnień w Ogrodzie Saskim 

Wodozbiór, bo tak kolokwialnie nazywają  obiekt mieszkańcy Warszawy można śmiało nazwać perłą warszawskiej architektury. Wieża ciśnień została wzniesiona w latach 1852 - 1854 według projektu włoskiego architekta Henryka Marconiego autora takich dzieł jak Hotel Europejski w Warszawie, czy Pałac Paca w Doszpundzie.

Wieża ciśnień w Ogrodzie Saskim została wybudowana w stylu klasycystycznym i w swoim zasięgu nawiązuje do do sztuki antycznej.

Wodozbiór został wzniesiony na planie koła i obejmuje masywny cokół w kształcie walca, na którym rozlokowane są w układzie odstępowym kolumny korynckie chowające marmurowe wejście do środka obiektu w formie cylindra.

Całość układu wieńczy dach w formie kopuły z szyszką pinii. Warto zwrócić również uwagę na bogatą dekorację i detale architektoniczne zdobiącą wodozbiór.

Analogiczny wodozbiór o nieco skromniejszej kompozycji architektonicznej znajduje się w Łazienkach Królewskich. Zbiornik na wodę jest został wybudowany pod koniec 18 wieku, a zaprojektował go włoski architekt Dominik Merlini znany również z innych architektonicznych dzieł np.  Pałac Królikarnia w Warszawie, Pałac Myślenicki w Łazienkach i  Pałac w Jabłonnie.

Warszawa - wieża ciśnień w Ogrodzie Saskim ( Domena Publiczna )

Wodozbiór mieszczący się na terenie łazienek Warszawskich.

Łazienki Królewskie w Warszawie - wodozbiór ( CCA 3.0 - Mister No )

Wodozbiór został wybudowany w latach 1777 - 1778, do obsługi fontann ogrodowych. Woda czerpana była z głębokiej studni, mieszczącej się wewnątrz, a ta z kolei zasilana była wodami gruntowymi, spływającymi do niej ze skarpy.  Architektem obiektu był Włoch - Dominik Merlini. W latach 1823 - 1827, wodozbiór został przebudowany przez polskiego architekta Chrystiana Piotra Aigner'a na grobowiec w stylu klasycystycznym. Obiekt został wybudowany na planie koła z bloków marmurowych. Wieża posiada portal wejściowy, wybudowany w stylu klasycystycznym i składa się z :

• Schodów prowadzących do wejścia obiektu 
• Z dwóch kolumn, podtrzymujących architraw z gzymsem.

Portal wejściowy reprezentuje, wzorowany na rzymskiej architekturze porządek Dorycki. Całość wieży wieńczy gzyms z fryzem.

Wieża ciśnień na terenie Akademii Wychowania Fizycznego przy ulicy Marymoncka w Warszawie.

Wieża ciśnień wchodząca w skład budynków akademickich została wybudowana w latach 1928 - 1937, według projektu prof. Edgara Norwerth'a. W zasadzie jest to kompleks wybudowany w stylu funkcjonalnego modernizmu z elementami klasyki i Art deco.

Warszawa, modernistyczna wieża ciśnień ( CCA 4.0 - Darpaw )

 Wieża ciśnień na terenie Warszawskiej Gazowni przy ulicy Kasprzaka w Warszawie.

Wieża ciśnień została wybudowana na planie kwadratu, z czerwonej cegły w roku 1900. Wieża ciśnień została wyłączona z eksploatacji w roku 1992. Dno zbiornika na wodę posiada wysokość 20 metrów nad ziemią i może pomieścić 110 m3 wody. Wieża ciśnień została wybudowana w stylu neorenesansowym i składa się z przypór, wysokiej podstawy z wejściem do środka , trzonu i głowicy. Lico muru wieży ciśnień posiada liczne zdobienia w formie ceglanych fryzów, gzymsów, machikułów.

Wieża ciśnień na terenie starej gazowni w Warszawie ( CCA 3.0 - Małgorzata Bednarek )

Warszawa - wieża ciśnień przy ulicy Kasprzaka ( CCA 3.0 - Małgorzata Stępniak ) 

Wieża ciśnień na terenie dawnej Huty Warszawa przy ulicy Jana Kasprowicza w Warszawie.

Wieża ciśnień pochodzi z lat 50-tych, XX wieku. Obiekt został wybudowany z cegły silikatowej. Wieża ciśnień składa się z wysokich podpór, podtrzymujących głowicę ze zbiornikiem wodnym. Smukłego trzony, wybudowanego na planie koła. Masywnej głowicy, zwieńczonej dachem.

Zakładowa wieża ciśnień na terenie zakładów Polfy Tarchomin przy ulicy Jana Kasprowicza w Warszawie.

Wieża ciśnień została wybudowana w latach 1949 - 1955, według projektu inżyniera L. Rowińskiego. Wysokość wieży ciśnień wynosi 41 metry. Obiekt posiada dwa zbiorniki na wodę, ulokowana na szóstym i siódmym piętrze wieży. Oba zbiorniki są wykonane ze stali, posiadają wklęsłe dno. Pierwszy zbiornik położony niżej, ma 7 metrów wysokości, natomiast drugi zbiornik jest nieco niższy i mierzy 6 metrów. Przez oba zbiorniki przechodzą kręte schody. Zbiorniki wodne mogły zmagazynować 150 m3 wody.

Wieża ciśnień została wybudowana na planie kwadratu, z czerwonej cegły. Wieża składa się z wysokiej podstawy i trzonu, zlicowanego z głowicą. Fasada wieży ciśnień pokryta jest ceglanymi wzorami w formie rombu. Całość wieńczy dach, z wieżyczką odciągową.

Warszawa - wieża ciśnień przy ulicy Jana Kasprowicza ( CCA 4.0 - Cybularny ) 

Wieża ciśnień na terenie zakładów VIS przy ulicy Kasprzaka w Warszawie.

Wieża ciśnień pochodzi z początków XX wieku i została wybudowana z czerwonej cegły, na planie kwadratu. Wieża ciśnień posiada piękne zwieńczenie w postaci balustrady ażurowej.

Zakładowa wieża ciśnień na terenach T.A.F.P.C. - " Praga "przy ulicy Szwedzkiej w Warszawa.

Kominowa wieża ciśnień została wybudowana, z czerwonej cegły, na planie koła, w latach 1896 - 1905. Wieża ciśnień posiadała wysokość 83 metrów, był to w zasadzie komin z dobudowaną głowica -obecnie wieża ciśnień już nie istnieje, została zburzona.

Kolejowe wieże ciśnień w Warszawie.

Kolejowe wieże ciśnień pojawiły się w Warszawie razem z otwarciem pierwszych połączeń kolejowych miasta z innymi miejscowościami, leżącymi w Królestwie Polskim jak i w całym imperium rosyjskim, a także z innymi europejskimi metropoliami.

Kolejowe wieże ciśnień dostarczały wodę pod odpowiednim ciśnieniem obiektom wchodzącym w skład infrastruktury kolejowej, zasilały w wodę żurawie kolejowe, a te uzupełniały poziom wody w lokomotywach parowych.

Historia warszawskiej kolei sięga roku 1835, kiedy to z inicjatywy Henryka Łubiańskiego i Piotra Steinkellera, przedstawiono pierwszy projekt budowy traktu kolejowego, łączącego Warszawę z Zagłębiem Dąbrowskim. funkcjonująca kolej żelazna pozwoliła na budowę wielu wspaniałych dworców i mostów w Warszawie. Problem szerokich, rosyjskich torów, został rozwiązany za sprawą przesiadania się podróżnych z jednego dworca do drugiego. Od tego czasu na terenie Warszawy powstało wiele kolejowych wież ciśnień, z drewna i cegieł oraz żelbetu.

Do jednej z najstarszych kolejowych wież ciśnień należy drewniana wieża na stacji Warszawa - Grochów, obecnie już nie istniejąca. Wieża ciśnień stała wzdłuż kolejki  wąskotorowej łączącej Jabłonnę z Pragą i Karczewem.