Wieże ciśnień w Raciborzu
Miasto Racibórz posiada bogatą historię w sektorze wodociągów. Jako pierwsze miasto na Górnym Śląsku dysponowało siecią wodociągową wzmiankowaną w roku 1108. Pierwszy sztuczny kanał zaopatrujący dawnych mieszkańców Raciborza został wykopany przez niderlandzkich kolonizatorów, którzy osiedlali się w rejonach Raciborza we wczesnym średniowieczu. Kanał ten, nazwany później Psinką, miał 12 km długości i był na owe czasy unikatowym, w skali Śląska, rozwiązaniem hydrotechnicznym. Pierwsza wieża ciśnień została wzniesiona w roku 1564 na wyspie młynówce zlokalizowanej na rzece Odra. Czas budowania wielkich i okazałych wież ciśnień przypada na drugą połowę XIX wieku.
Wieża ciśnień przy ul. 1 Maja w Raciborzu
Jest najstarszą tego typu nieruchomością w Raciborzu. Wieża ciśnień została wybudowana 23 września 1874 roku, więc mamy tutaj obiekt bardzo dobrze udokumentowany. Wg źródeł decyzja o wybudowaniu kompleksu wodociągowego zapadła dużo wcześniej, bowiem już w 1838 władze miasta zakupiły część gruntu pod przyszłą inwestycję. Wzniesiona wieża ciśnień mierzy około 25 metrów, więc jest to nieruchomość o średniej wysokości.
Zbiornik wieżowy posiada pojemność na 500 m sześciennych wody, która była wtłaczana przez pompę o mocy 30 KM z okolicznej rzeki Odra. Woda jednak musiała przejść jeszcze przez proces filtracji piaskowej, aby ostatecznie mogła pod odpowiednim ciśnieniem trafić do kranów raciborskich odbiorców. Początkowo głównym odbiorcą była kolej sąsiadująca z zakładem, a także rozwijający się raciborski przemysł. Następną wzmianką na temat raciborskiej wieży ciśnień jest informacji o niewydajności wieży ciśnień. Tak też podjęto decyzję o budowie nowej wieży w Starej Wsi.
Wieża ciśnień odzwierciedla style architektoniczne panujące po drugiej połowie XIX wieku. Nieruchomość została wzniesiona na planie sześciokąta i w całości wykonana jest z bardzo powszechnego w tamtym okresie materiału jakim jest czerwona cegła. Wieża ciśnień jest obiektem monotolicznym i składa się z niskiego cokołu, wysokiej podstawy, w której umieszczono wejście do środka, dodatkowo ozdobionego nadprożem wykonanym z cegły oraz okrągłym, zlicowanym oknem. Z poziomu fundamentu wieży biegną w górę pionowe filary nośne, chroniące stabilność obiektu.
W części środkowej nazywanej trzonem wieży podzielona jest na wysokie, profilowane i cofnięte do wewnątrz lica muru ryzality, które dzielą się na ślepe i na te posiadające okna. Dodatkowo kompozycja ryzalitu i okiennic jest zaakcentowana zlicowanym gzymsem nadokiennym. Wyraźnie granice między kondygnacjami wieży ciśnień stanowią gzymsy zaakcentowane fryzem ząbkowym wykonanym z cegły.
Górna partia wieży nazywana głowicą posiada zbiornik na wodę, naświetlany okrągłymi okienkami, wypełnionymi maswerkiem. Układ okien parafrazuje romańskie ryzality. Całość wieży ciśnień wieńczy gzyms wzbogacony licznymi liniami i ceglanych fryzów oraz płaskie zadaszenie z wieżą wentylacyjną.
Wieża ciśnień przy ul. Starowiejskiej, w dzielnicy Stara Wieś, Racibórz.
Styl architektoniczny i projekt wieży ciśnień w Raciborzu.
Projekt wieży ciśnień ujrzał światło dzienne w roku 1926. Był dziełem niemieckich Tschantera i Stromskyego oraz radcy budowlanego Wucherpfenniga. Zaprojektowana wieża ciśnień prezentowała się na deskach kreślarskich bardzo nowocześnie. Nieruchomość reprezentowała bardzo modny wówczas styl nazywany modernizmem. Wieża ciśnień objawia się nam jako bryła o zaokrąglonym narożniku niczym samotny okręt dryfujący na wolnej przestrzeni wiejskich domów, lasów i pól. Smukłe filary nośne podtrzymujące " kadłub wieży ciśnień " nadają formie bryły lekkości , umiejętnie manipulując percepcją obserwatora, stwarzając iluzjonistyczny trick. Wnętrze wieży ciśnień umiejętnie schowane w elewacji nieruchomości kontrastuje do reszty obiektu w kompozycji ułożenia okien. Jest to niezwykle funkcjonalne posuniecie, ponieważ z góry już wiadomo jakie pomieszczenia potrzebują więcej światła słonecznego, a które mniej. Dobre oświetlenie sprzyja wydajniejszej pracy w biurach i kontaktu wnętrza z otoczeniem. Architekci zadbali również o odpowiednie oświetlenie klatek schodowych wyrażonych długimi, pasmowymi oknami. Elewacja wieży ciśnień jest wolna od dekoracji, przeważa prostota i logika. Całość wieży ciśnień wieńczy ogromny płaski dach, który pełni również rolę tarasu.
Budowa wieży ciśnień.
Prace budowlane rozpoczęły się w roku 1933, więc po dojściu do władzy Adolfa Hitlera. Dlaczego tak długo zwlekano z budową wieży ciśnień ? Odpowiedz na te pytanie da nam historia republiki weimarskiej, do której w tamtym okresie należał Racibórz oraz szereg światowych kryzysów, które nękały Niemcy w okresie międzywojennym. Do 1934 roku wzniesiono część konstrukcyjną, a w latach 1935–36 przeprowadzono prace wykończeniowe. Wieża została uruchomiona jeszcze przed zakończeniem budowy, w 1935 roku. Jej koszt wyniósł 240 tys. marek, a kolejne 170 tys. pochłonęła budowa trzykilometrowego rurociągu o średnicy 40 cm do zakładu wodociągów.
Część potrzebnych funduszy pochodziło z dotacji rządu niemieckiego na stworzenie nowych miejsc pracy. Nie wiadomo też, czy wieżę ciśnień wybudowano według starego projektu, czy pod wpływem doktryny narodowego socjalizmu, który obejmował również architekturę zmieniono szczegóły projektu wieży ciśnień. Adolf Hitler przejawiał nie chęć do architektury modernistycznej, a niemiecki Bauhaus został bardzo szybko zamknięty po roku 1933. Wieża ciśnień w niemieckim Raciborzu okazała się częściowo bublem konstrukcyjnym.
Obiekt wytwarzał zbyt duże ciśnienie, co w rezultacie doprowadzało do częstych awarii sieci wodociągowych. Wiec wieża ciśnień nie wywiązała się ze swojego, powierzonego zadania i zamiast zaopatrywania w wodę całego Raciborza została zredukowana jej funkcja do obsługi wsi Ocic. Nowa wieża ciśnień zaczęła spełniać nową rolę w historii miasta, mało wspólną z wodociągami. Nieruchomość nazwano wieżą nadgraniczną - Der Grenzlandturm, ponieważ tuż za Raciborzem przebiegała stara granica polsko-niemiecka, a wieża przydała się do obserwacji terenów przygranicznych. Stara wieża z XIX wieku powróciła do łask i tak jak było dotąd w historii wodociągów w Raciborzu, zaopatrywała całe miasto w wodę.
Dane techniczne wieży ciśnień :
- Wieża stoi na wzniesieniu leżącym 216 m n.p.m.
- Wysokość obiektu wynosi 37 metrów.
- Nieruchomość została zbudowana z cegły i żelbetu.
- Posiada ona dwa żelbetowe zbiorniki na wodę o łącznej pojemności 1200 m3 (po 600 m3 każdy), uzbrojone w przewody doprowadzające o łącznej długości 46 m i średnicy 400 mm oraz przewód poborczy i przelewowy o średnicy 500 mm i łącznej długości 76 m.
- Wieża ciśnień pierwotnie posiadała mieszkania socjalne dla robotników oraz ich rodzin.
- Dąbrowa Górnicza - wieża ciśnień